Μαθαίνω τους ήχους των συμφώνων που μοιάζουν ηχητικά μεταξύ τους

Σαν παιδί με δυσλεξία και μαθησιακές δυσκολίες μπερδεύω ορισμένους ήχους συμφώνων που μοιάζουν ηχητικά μεταξύ τους. Αυτό ονομάζεται αδυναμία ακουστικής σύλληψης και διάκρισης των γραμμάτων. Αυτά τα σύμφωνα είναι τα εξής:

• δ-β-θ-γ
• γ-χ-φ
• φ-θ-β
• κ-χ
• ψ-ξ
• λ-ρ
• π-τ

Τι μπορώ να κάνω;

Παίρνω ένα-ένα τα ζευγάρια των γραμμάτων που μπερδεύω και προσθέτω δίπλα τους φωνήεντα (καλό είναι να ξεκινήσω, πρώτα, με το φωνήεν ?α?). Τα διαβάζω δυνατά και καθαρά.

Π.χ.    λα-ρα     κε-χε

Σε χαρτί Α4 σχεδιάζω με ένα μαρκαδόρο και με μεγάλα γράμματα τα ζευγάρια των συλλαβών που μελετάω (με τη βοήθεια του γονιού ή του δασκάλου μου) και χωρίς να βγω από το κενό, τα χρωματίζω. Ύστερα, κάτω από κάθε ζευγάρι συλλαβών, ψάχνω από βιβλία (που είναι για την ηλικία μου) δισύλλαβες ,τρισύλλαβες και πολυσύλλαβες λέξεις και τις γράφω. Έτσι, είναι και για εμένα μια ευκαιρία να διαβάσω το αγαπημένο μου βιβλίο και να παίξω το παιχνίδι ?Βρίσκω και κυκλώνω με όποιο χρώμα θέλω δισύλλαβες και τρισύλλαβες λέξεις που ξεκινούν με τους ήχους των συμφώνων που μελετώ?.

Π.χ. φα-θα                 δα-βα

Φάρος- θάρρος         δάσος-βάθος

Αφού τελειώσω με τα ζευγάρια των συλλαβών, περνάω στην ανάγνωση. Ξεκινάω με τα ζευγάρια των δισύλλαβων λέξεων γιατί η προφορά τους είναι πιο εύκολη. Παίρνω μια-μια λεξούλα και τη χωρίζω, πρώτα, σε γράμματα (π.χ. η λέξη ?φάρος?, φ-ά-ρ-ο-ς). Προφέρω τους ήχους των γραμμάτων και μετά ολόκληρη τη λέξη. Μετά, χωρίζω την ίδια λέξη σε συλλαβές (π.χ. η λέξη ?φάρος?, φά-ρος) και κάνω ότι και πριν, με τη διαφορά να τονίζω περισσότερο την πρώτη συλλαβή ή να χτυπάω με το μολύβι μου, κάθε φορά που διαβάζω την πρώτη συλλαβή. Ακολουθώ την ίδια διαδικασία στις τρισύλλαβες και αργότερα, στις πολυσύλλαβες λέξεις. Τέλος, ο γονιός ή ο δάσκαλός μου, μου υπαγορεύουν τα ζευγάρια των λέξεων και χρωματίζω με χρώμα της αρεσκείας μου τις πρώτες συλλαβές (μπορώ να φτιάξω τις συγκεκριμένες λέξεις και με πλαστελίνη). Αυτή η άσκηση με βοηθάει στο να αναγνωρίζω όλους τους ήχους των γραμμάτων που με δυσκολεύουν και αποτελεί το πρώτο βήμα για να μάθω να διαβάζω σωστά και καθαρά.

Ο γονιός ή ο δάσκαλός μου, φτιάχνει ζευγάρια λέξεων που μοιάζουν ηχητικά μεταξύ τους και τα διαβάζουν δυνατά. Έχοντας την πλάτη μου γυρισμένη προς εκείνους, ακούω τα ζευγάρια και τα επαναλαμβάνω με τη δυνατή και σταθερή μου φωνή. Κατά τη διάρκεια αυτής της άσκησης, μπορώ να ηχογραφώ αυτά που λέω, έτσι ώστε να ακούω τα λάθη μου και να τα διορθώνω. Να μερικά παραδείγματα ζευγάρια λέξεων:

• γόμα-χώμα
• γύρος-χείλος
• γελώ-χαλώ
• γούστα-φούστα
• γεράματα-χαράματα
• φάρος-θάρρος
• φύκι-θήκη
• φέρετρο-θέρετρο
• ξηλώνω-ψηλώνω
• δέμα-θέμα
• δόλος-Βόλος
• δούλα-Βούλα
• γέρνω-φέρνω
• αθροίζω-αφρίζω

Ο γονιός ή ο δάσκαλός μου, γράφουν μια λίστα με λέξεις και εγώ δίπλα συμπληρώνω το σύμφωνο που λείπει, προφέροντας τον ήχο του.

Π.χ. Λίστα         Γράμμα …..ρόνος    -θ- ….ράχτης  -φ-

Φτιάχνω προτάσεις προφορικώς ή γραπτώς με τα ζευγάρια των λέξεων που έχω μελετήσει.

 

Ο γονιός ή ο δάσκαλός μου φτιάχνουν ένα κείμενο ή ένα ποίημα ή προτάσεις και εγώ τοποθετώ στα κενά τις λέξεις που έχω μελετήσει. Π.χ. βάρος ? θάρρος Θέλει μεγάλο ………………. για να σηκώσεις τέτοιο …………….. .

Οι παραπάνω ενδεικτικές ασκήσεις μπορούν να βοηθήσουν εμένα αλλά και όλα τα παιδιά με δυσλεξία και μαθησιακές δυσκολίες. Αυτό γιατί είναι απλές, εύκολες στη χρήση και μου δίνουν τη δυνατότητα να τις κάνω μόνος μου ή έστω με λίγη βοήθεια από το γονιό μου ή το δάσκαλό μου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Αναστασίου, Δ. (1998): Δυσλεξία: Θεωρία και Έρευνα, Όψεις πρακτικής, Εκδόσεις, Ατραπός
2. Αδαμόπουλος, Π. (2002): Δυσλεξία: Πώς να προστατέψετε το παιδί σας από την απειλή της, Εκδόσεις, Σαββάλας
3. parentbook.gr

 

Τι χρειάζεται να Ξέρετε για την Ταχύτητα Επεξεργασίας Με λίγα λόγια

• Η χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας δεν αποτελεί ζήτημα το οποίο σχετίζεται αποκλειστικά με τη μάθηση ή τη συγκέντρωση.
• Τα παιδιά τα οποία αντιμετωπίζουν δυσκολία με την ταχύτητα επεξεργασίας ενδέχεται να αντιμετωπίσουν δυσκολίες στο σχολείο.
• Η χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας δε σχετίζεται με τη νοημοσύνη των παιδιών.

«Υπάρχουν δραστηριότητες στα μαθηματικά οι οποίες π.χ. ενώ σε άλλα παιδιά απαιτούν είκοσι λεπτά για να ολοκληρωθούν, στο δικό σας παιδί παίρνουν δύο ώρες; Έχει χαμηλή επίδοση στα διαγωνίσματα, ακόμα και εάν κατέχει την ύλη; Δυσκολεύεται στο να ακολουθήσει σύνθετες οδηγίες ειδικά όταν οι δραστηριότητες απαιτούν σύντομο χρόνο;» Υπάρχουν πολλοί λόγοι που να εξηγούν τις δυσκολίες αυτές, αλλά η χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας ενδέχεται να αποτελεί ένα πιθανό παράγοντα ο οποίος τις προκαλεί.

Τι είναι η χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας; Η ταχύτητα επεξεργασίας είναι ο ρυθμός με τον οποίο δεχόμαστε τα ερεθίσματα, τα κατανοούμε και ανταποκρινόμαστε σε αυτά. Τα ερεθίσματα μπορεί να είναι οπτικά, όπως τα γράμματα και οι αριθμοί, αλλά και ακουστικά όπως η ομιλία. Η χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας δε σχετίζεται με τη νοημοσύνη των παιδιών, αλλά με το βαθμό πρόσληψης των ερεθισμάτων.

Τα παιδιά με χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας χρειάζονται περισσότερο χρόνο για την εκτέλεση δραστηριοτήτων σε αντίθεση με τα υπόλοιπα παιδιά, τόσο στο σχολείο όσο και στην καθημερινή ζωή. Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί με χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας βλέπει τα γράμματα τα οποία αποτελούν τη λέξη «σπίτι», δεν αντιλαμβάνεται από την αρχή αυτό που αντιπροσωπεύουν τα γράμματα. Χρειάζεται, δηλαδή, να κατανοήσει ποια στρατηγική θα χρησιμοποιήσει για να κατανοήσει τη σημασία που φέρουν τα γράμματα ως σύνολο. Φυσικά, αυτό δε σχετίζεται με κάποιο πρόβλημα στην ανάγνωση, αλλά με μία διαδικασία η οποία, ενώ είναι γρήγορη και αυτόματη για τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας του, για το ίδιο το παιδί, απαιτείται μεγαλύτερη και πιο χρονοβόρα προσπάθεια.

Οι πολλαπλές οδηγίες μπορούν, επίσης, να δυσκολεύουν το παιδί. Για παράδειγμα, οδηγίες όπως «Όταν έρθεις στο δωμάτιο, φέρε το τετράδιό σου. Μπορείς επίσης να φέρεις τα ποτήρια και να τα βάλεις στο πλυντήριο πιάτων;» το παιδί με χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας δεν μπορεί να τις ακολουθήσει. Η χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας δυσχεραίνει την κατανόηση των πληροφοριών, και το παιδί δυσκολεύεται να φέρει σε πέρας αυτό που του ζητήθηκε. Η χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας επιδρά σε όλες τις πτυχές της ανάπτυξης του παιδιού. Έτσι, ενδέχεται να δυσκολεύει την ανάγνωση, τη γραφή και την αρίθμηση, αλλά και την ικανότητα των παιδιών να ολοκληρώσουν δραστηριότητες με ταχύτητα και ακρίβεια.

Χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας και ζητήματα μάθησης και συγκέντρωσης

Η χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας δε σχετίζεται αποκλειστικά και μόνο με κάποιο πρόβλημα στη μάθηση ή τη συγκέντρωση. Επηρεάζει περισσότερο, άλλες μαθησιακές δυσκολίες ή δυσκολίες στη συγκέντρωση όπως η ΔΕΠΥ, η δυσλεξία και η διαταραχή ακουστικής επεξεργασίας. Ακόμα, επιδρά στην εκτελεστική λειτουργικότητα. Συγκεκριμένα, πρόκειται για ένα σύνολο από γνωστικές δεξιότητες οι οποίες βοηθούν τα παιδιά να οργανώνουν, να θέτουν στόχους και να ανταποκρίνονται στα προβλήματα και να επιμένουν στην εκπλήρωση των δραστηριοτήτων. Παιδιά με χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας ενδεχομένως να δυσκολεύονται στο να ξεκινήσουν δραστηριότητες, να παραμείνουν συγκεντρωμένα και να ελέγχουν την πρόοδό τους.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της χαμηλής ταχύτητας επεξεργασίας; Η χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας επηρεάζει τα παιδιά στη σχολική τάξη, στο σπίτι αλλά και σε άλλες δραστηριότητες όπως λ.χ. τα αθλήματα. Έτσι, τα παιδιά αυτά, ενδέχεται να εμφανίζουν δυσκολίες στα εξής:

• Στην ολοκλήρωση των διαγωνισμάτων σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα
• Στην ολοκλήρωση της μελέτης στο σπίτι μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο
• Στο να παρακολουθούν τον δάσκαλο/ τη δασκάλα όταν μιλά, ή να κρατούν σημειώσεις
• Στην ανάγνωση
• Στην επίλυση απλών νοερών μαθηματικών ασκήσεων
• Στην επίλυση πολυεπίπεδων μαθηματικών δραστηριοτήτων σε συγκεκριμένο χρόνο
• Στην οργάνωση σύνθετων δραστηριοτήτων που απαιτούν λεπτομερή και σύνθετη σκέψη
• Στη συζήτηση

Γονείς και εκπαιδευτικοί ενδεχομένως να παρατηρήσουν ότι ένα παιδί:

• Δεν μπορεί να διαχειριστεί πολλαπλές πληροφορίες
• Χρειάζεται περισσότερο χρόνο στη λήψη αποφάσεων ή στο να δώσει απαντήσεις
• Χρειάζεται περισσότερο χρόνο στην ανάγνωση των πληροφοριών απ? ότι στην κατανόησή τους
• Δεν αντιλαμβάνεται τους υπαινιγμούς σε μία συζήτηση
• Δεν μπορεί να φέρει σε πέρας σύνθετες οδηγίες

Τι κάνουμε εάν το παιδί μας έχει δυσκολία στην ταχύτητα επεξεργασίας Εάν πιστεύετε ότι το παιδί σας εμφανίζει δυσκολίες στην ταχύτητα επεξεργασίας, το πρώτο βήμα είναι να μιλήσετε με τον δάσκαλό του/ τη δασκάλα του. Συζητείστε μαζί του τις παρατηρήσεις σας και ρωτήστε για το τι έχει παρατηρήσει ο ίδιος/η ίδια στην τάξη.

Εάν η ταχύτητα επεξεργασίας σχετίζεται με τις μαθησιακές δυνατότητες του παιδιού σας, η αξιολόγηση από κάποιον ειδικό θα βοηθούσε στο να ζητήσετε συγκεκριμένη βοήθεια από το σχολείο. Μία πλήρης αξιολόγηση χρειάζεται να περιλαμβάνει τεστ τα οποία ελέγχουν την ταχύτητα επεξεργασίας μέσα από οπτικά και ακουστικά ερεθίσματα. Ακόμα, μία τέτοια αξιολόγηση μπορεί να βοηθήσει τόσο εσάς όσο και τον δάσκαλό/την δασκάλα να εντοπίσετε τους τρόπους με τους οποίους θα το βοηθήσετε.

Σημεία – κλειδιά

• Η χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας ενδέχεται να επηρεάσει την ικανότητα άμεσης λήψης αποφάσεων.
• Η χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας ενδέχεται να επηρεάσει την εκτελεστική λειτουργικότητα του παιδιού σας.
• Η αξιολόγηση από κάποιον ειδικό μπορεί να φανερώσει δυσκολίες οι οποίες σχετίζονται με τη χαμηλή ταχύτητα επεξεργασίας.

 

Μετάφραση/Απόδοση από: understood.org

Η Δυσαριθμησία είναι μια μαθησιακή δυσκολία στα μαθηματικά. Τα παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες στα μαθηματικά δε σημαίνει πως έχουν χαμηλή νοημοσύνη. Αντιθέτως, είναι πολύ έξυπνα και ακολουθώντας ορισμένα έξυπνα βήματα για την αντιμετώπιση των δυσκολιών θα μπορούν να μπουν πιο εύκολα στον μαγικό κόσμο των μαθηματικών. Έξυπνα βήματα για την αντιμετώπιση της δυσαριθμησίας: Τα υλικά μου: μολύβια, χαρτιά, μαρκαδόροι, κόλλα, κύβοι, άβακας, υλικά κουζίνας

 

1ο βήμα: Μαθαίνω πρόσθεση και αφαίρεση

• Μαθαίνω να ξεχωρίζω τα σύμβολα των πράξεων («+» για την πρόσθεση και « – » για την αφαίρεση).
• Μαθαίνω τη χρησιμότητα της κάθε πράξης. Παίρνω ένα βαζάκι και ένα κουτί, χάντρες ή βόλους ή φασόλια. Βάζω π.χ. 6 φασόλια στο βαζάκι και 3 φασόλια στο κουτί, τα μετράω όλα μαζί και βρίσκω το συνολικό αποτέλεσμα (6+3=9). Ύστερα, βγάζω 2 φασόλια από το βαζάκι και μετράω πόσα έμειναν (6-2=4). Κάνω το ίδιο και με τα φασόλια στο κουτί, βγάζοντας 1 (3-1=2). Τέλος, προσθέτω πάλι τα φασόλια στο βαζάκι και στο κουτί και βλέπω πόσα περίσσεψαν.
• Μαθαίνω να κάνω πρόσθεση με ζευγάρια όμοιων αριθμών, π.χ. 4+4=8, 6+6=12.
• Μαθαίνω να κάνω πρόσθεση και αφαίρεση με αριθμούς που δίνουν το ίδιο αποτέλεσμα, π.χ.) 6 : 4+2= 6, 3+3=6, 5+1=6, 7-1=6, 9-3=6
• Μαθαίνω πως οι πράξεις της πρόσθεσης και της αφαίρεσης γίνονται κάθετα και οριζόντια.
• Μαθαίνω να προσθέτω και να αφαιρώ πρώτα με το ?0?, ύστερα με μονοψήφιους, διψήφιους, τριψήφιους και τέλος με πολυψήφιους αριθμούς, κάνοντας κάθετα τις πράξεις.
• Μαθαίνω να κάνω, πρώτα, τις πράξεις χωρίς κρατούμενα και ύστερα με κρατούμενα.
• Μαθαίνω να τοποθετώ τους αριθμούς στις πράξεις σε στήλες, να κυκλώνω τα κρατούμενα και όταν τα χρησιμοποιώ τα σβήνω με διαφορετικό χρώμα μολυβιού.

 

 

2ο βήμα: Μαθαίνω τον πολλαπλασιασμό

• Αγοράζω χαρτόνια με διαφορετικά χρώματα. Γράφω μπροστά από κάθε χαρτόνι μία -μία τις στήλες από τον πίνακα του πολλαπλασιασμού και από την πίσω μεριά του χαρτονιού ξαναγράφω τις στήλες με τη μόνη διαφορά πως τα αποτελέσματα θα είναι με ένα ερωτηματικό.
• Συνδυάζω π.χ. το χρώμα κίτρινο με τα πολλαπλάσια του 3 ή το χρώμα πράσινο με τα πολλαπλάσια του 4. Όταν, λοιπόν, μου ζητείται το χρώμα κίτρινο, λέω φωναχτά τον πολλαπλασιασμό του 3 ή το χρώμα κόκκινο, λέω τον πολλαπλασιασμό του 5.
• Όταν μάθω όλον τον πίνακα του πολλαπλασιασμού, συμπληρώνω τα ερωτηματικά που βρίσκονται στην πίσω μεριά των χαρτονιών.
• Επαναλαμβάνω, καθημερινά, όλους τους πολλαπλασιασμούς, χρωματίζοντας με το αντίστοιχο χρώμα τα πολλαπλάσια της κάθε στήλης, π.χ. χρωματίζω με κόκκινο τα πολλαπλάσια του 5.

Γενικά, η εκμάθηση του πίνακα του πολλαπλασιασμού είναι σχετικά δύσκολη και μπορεί να πάρει αρκετό χρόνο. Όταν μάθει πολύ καλά τον πίνακα του πολλαπλασιασμού, τότε το παιδί πηγαίνει στην πράξη, κατανοώντας το ρόλο της πρόσθεσης και την τοποθεσία των αριθμών σε αυτήν.

 

3ο βήμα: Μαθαίνω τη διαίρεση

• Μαθαίνω τη σημασία της διαίρεσης, δηλαδή του μοιράσματος με καραμέλες, σοκολάτες ή μπισκότα.
• Μαθαίνω ποιο κομμάτι της διαίρεσης είναι ο Διαιρέτης και ποια είναι η θέση του στην πράξη και ποιος ο Διαιρετέος και ποια είναι η δική του θέση.
• Μαθαίνω το ρόλο της αφαίρεσης στην πράξη της διαίρεσης.
• Παίρνω κάρτες και μαθαίνω καλά τον πίνακα της διαίρεσης, γράφοντας στο μπροστινό μέρος της κάρτας π.χ. 12:6=2 και στο πίσω μέρος της κάρτας, 6×2=12. Μαθαίνω την κάθετη διαίρεση, χρησιμοποιώντας τις λέξεις ?τονίζω?, ?κατεβάζω?, ?πόσες φορές χωράει…..? και ?υπόλοιπο?, αν υπάρχει.
• Ο γονιός ή ο δάσκαλος βρίσκουν προβλήματα χρησιμοποιώντας τη λέξη ?μοίρασμα?, όπως π.χ.: Μια φορά και έναν καιρό ζούσαν 2 φάλαινες στο βυθό της θάλασσας. Κάποια στιγμή πείνασαν και βρήκαν ένα μέρος που είχε 18 ψαράκια. Η μία φάλαινα έφαγε 8 ψάρια και η άλλη έφαγε 10 ψάρια. Ήταν δίκαιη η μοιρασιά; Πόσα ψάρια έπρεπε να φάει η κάθε μία; (18: 3=6, γιατί 6×3=18)

 

 

4ο βήμα: Μαθαίνω τα κλάσματα Για να προχωρήσω στην εκμάθηση των κλασμάτων, χρειάζεται να γνωρίζω πολύ καλά την πράξη της Διαίρεσης.

• Πηγαίνω με τη μητέρα μου στην κουζίνα και παίρνω υλικά όπως, αλεύρι ή ζάχαρη και μια ζυγαριά. Μαθαίνω να ζυγίζω, πχ. το ? του αλευριού ή το ½ της ζάχαρης.
• Παίρνω πορτοκάλια ή μήλα, κόβω π.χ. το ½ του πορτοκαλιού και τρώω, δηλαδή το 1 από τα δύο κομμάτια.
• Ο γονιός ή ο δάσκαλος σχεδιάζουν διάφορα σχήματα και μου ζητούν να χρωματίσω π.χ. με πράσινο χρώμα το ? των σχημάτων.
• Ο γονιός ή ο δάσκαλος φτιάχνουν ερωτήσεις, όπως ποιο είναι το 1/8 του 24; Και εγώ απαντώ το 3 γιατί 24:8=3, αφού 8×3=24

 

 

5ο βήμα: Μαθαίνω να λύνω προβλήματα

• Ο γονιός ή ο δάσκαλος μου φτιάχνουν απλά προβλήματα μέσα από διάφορες ιστορίες ή παραμύθια με τη χρήση εικόνων, στην αρχή με τις πράξεις της πρόσθεσης και της αφαίρεσης, ύστερα με την πράξη του πολλαπλασιασμού, έπειτα της διαίρεσης και τέλος των κλασμάτων.
• Ο γονιός ή ο δάσκαλος μου φτιάχνουν πιο σύνθετα προβλήματα πάλι μέσα από ιστορίες ή παραμύθια με τη χρήση εικόνων και με περισσότερες από μία πράξεις.
• Μαθαίνω να ζωγραφίζω αυτό που περιγράφει το πρόβλημα για να μπορώ να το κατανοήσω καλύτερα.
• Μαθαίνω στη λύση κάθε προβλήματος να αιτιολογώ την πράξη που χρησιμοποιώ και να γράφω τα δεδομένα και τα ζητούμενα.

Ο κόσμος των μαθηματικών είναι υπέροχος και μαγικός. Οι όποιες δυσκολίες των παιδιών στα μαθηματικά δε χρειάζεται να αποτελέσουν εμπόδιο στην κατανόηση και εφαρμογή τους. Ας τα βοηθήσουμε, λοιπόν, να μπουν σε αυτόν τον κόσμο της αριθμητικής χωρίς κανέναν δισταγμό.

Ιωάννα Δημητριάδου – Ειδική Παιδαγωγός

Πηγή: www.parentbook.gr

7 Κοινωνικές Δεξιότητες για την Προστασία των Παιδιών με Αυτισμό από την Ενδοσχολική Βία

 

Καθώς το φαινόμενο της ενδοσχολικής βίας συνεχίζει να αποκτά απειλητικές διαστάσεις, πολυάριθμες μελέτες καταδεικνύουν ότι τα παιδιά με διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο να δεχτούν επιθέσεις από συμμαθητές στο σχολείο. Τα πρόσφατα επιστημονικά ευρήματα συγκλίνουν στην άποψη ότι υπάρχει ένας έντονος συσχετισμός μεταξύ των δυσχερειών που αντιμετωπίζουν τα παιδιά με αυτισμό ως προς τις κοινωνικές δεξιότητες και του βαθμού στον οποίο αυτά είναι ευάλωτα στην ενδοσχολική βία.

Για παράδειγμα, λόγω του ότι δυσκολεύονται να ερμηνεύσουν τα κοινωνικά σήματα που «εκπέμπουν» οι άλλοι και να κατανοήσουν τις προθέσεις τους, συχνά πέφτουν θύματα των λεγόμενων «συγκαλυμμένων» επιθέσεων από συμμαθητές τους, όπου δεν ασκείται μεν σωματική βία εναντίον τους αλλά οι συμμαθητές τους τα μεταχειρίζονται και τα εξαπατούν προκειμένου να προβούν σε πράξεις που θα τα εξευτελίσουν στα μάτια των υπολοίπων.

Μία εξειδικευμένη παρέμβαση που δίνει έμφαση στην εκμάθηση επιλεγμένων κοινωνικών δεξιοτήτων έχει τη δυνατότητα να αντιστρέψει αυτή την κατάσταση, καθώς μπορεί να εξοπλίσει τα παιδιά με αυτισμό με πολύτιμες κοινωνικές δεξιότητες οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως στρατηγικές αντιμετώπισης των επιθέσεων που δέχονται στο σχολείο. Εντός του ευρέος φάσματος των κοινωνικών δεξιοτήτων, διαφαίνεται πως υπάρχουν 7 κοινωνικές δεξιότητες οι οποίες είναι εξόχως σημαντικές για την προστασία των παιδιών με αυτισμό από την ενδοσχολική βία:

1. Αναγνώριση Συναισθημάτων: η ικανότητα ενός ατόμου να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του καθώς και τα συναισθήματα των άλλων
2. Αποκωδικοποίηση κοινωνικών σημάτων και εξαγωγή κοινωνικών συμπερασμάτων
3. Αντίληψης της οπτικής άλλων ατόμων και ευρύτερες δεξιότητες ενσυναίσθησης
4. Δεξιότητες αντιμετώπισης συγκρούσεων
5. Ρύθμιση συναισθημάτων: η ικανότητα του ατόμου να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του
6. Επίδειξη σιγουριάς και αυτοπεποίθησης κατά την αλληλεπίδραση με άλλα άτομα
7. Δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων: η ικανότητα του ατόμου να επιλέγει την κατάλληλη συμπεριφορά σε διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις

Ας εξετάσουμε λοιπόν με ποιον τρόπο οι παραπάνω κοινωνικές δεξιότητες εκδηλώνονται και αποκτούν σπουδαιότητα:

– πριν σημειωθεί μία ενδοσχολική επίθεση από συμμαθητές,

– κατά τη διάρκεια της επίθεσης και

– κατόπιν της επίθεσης.

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΜΙΑ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ:

Μία επίθεση από συμμαθητές στο σχολείο πάντοτε συνοδεύεται από «προειδοποιητικά σημάδια». Προκειμένου να είναι σε θέση να τα αντιληφθούν, τα παιδιά με αυτισμό θα πρέπει να κατέχουν τις ακόλουθες δεξιότητες:

Απαιτούμενες κοινωνικές δεξιότητες:

1) Αναγνώριση συναισθημάτων: αναγνώριση των συναισθημάτων των άλλων π.χ. η ικανότητα του παιδιού να αναγνωρίζει πότε κάποιος έχει θυμώσει μαζί του.

2) Αντίληψη της οπτικής άλλων ατόμων: η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει τις προθέσεις των άλλων ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί κατάλληλα σε αυτές, π.χ. η ικανότητα του παιδιού να κατανοεί ότι ένας συμμαθητής ο οποίος του ζητάει να τον αφήσει να αντιγράψει τις εργασίες του και να πάρει το χαρτζιλίκι του προκειμένου να γίνει φίλος του, το πιθανότερο είναι πως δεν θέλει να γίνει πραγματικά φίλος του.

3) Εξαγωγή κοινωνικών συμπερασμάτων: η ικανότητα του ατόμου να ερμηνεύει κοινωνικά σήματα και να εξάγει συμπεράσματα σε κοινωνικές καταστάσεις π.χ. να είναι σε θέση να αναγνωρίζει ποια είδη συμπεριφοράς συνιστούν μορφές ενδοσχολικής βίας.

 

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΜΙΑΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ:

Όταν ένα παιδί πέφτει θύμα μίας ενδοσχολικής επίθεσης, είναι πολύ πιθανό να εξωτερικεύσει πληθώρα αρνητικών συναισθημάτων. Είναι λοιπόν απαραίτητο το παιδί να γνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο θα ελέγξει τα συναισθήματα αυτά και θα απομακρυνθεί από τον χώρο της επίθεσης για να διαφυλάξει τη σωματική του ακεραιότητα.

Απαιτούμενες κοινωνικές δεξιότητες:

1) Ρύθμιση συναισθημάτων: η ικανότητα του ατόμου να ελέγχει τα συναισθήματά του π.χ. η ικανότητα του παιδιού να ελέγχει το θυμό του.

2) Δεξιότητες αντιμετώπισης συγκρούσεων: η ικανότητα του ατόμου να επιλύει μία διαφωνία και να αντιμετωπίζει μία σύγκρουση κατά τη στιγμή που αυτή ανακύπτει π.χ. η ικανότητα του παιδιού να σκέφτεται ταχύτατα μία λύση η οποία ιδανικά θα ικανοποιεί και τα δύο παιδιά που εμπλέκονται σε μία σύγκρουση.

3) Επίδειξη σιγουριάς και αυτοπεποίθησης κατά την αλληλεπίδραση με άλλα άτομα: η ικανότητα του ατόμου να εκφράζει με θάρρος και σιγουριά την άποψή του ενώπιον άλλων, ιδίως όταν δέχεται αρνητικά σχόλια για την εμφάνιση ή τις ικανότητές του π.χ. η ικανότητα του παιδιού να απαντά στο αρνητικό σχόλιο ενός συμμαθητή όπως «Τα μαλλιά σου είναι απαίσια.» με σιγουριά, απαντώντας π.χ. «Αυτή είναι η δική σου γνώμη».

4) Δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων: η ικανότητα του ατόμου να επιλέγει την κατάλληλη συμπεριφορά σε διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις, π.χ. η ικανότητα του παιδιού να αντιλαμβάνεται πότε θα πρέπει να ζητήσει από κάποιον να σταματήσει να κάνει κάτι που το ενοχλεί ή να διαπιστώνει πότε πρέπει να αναζητήσει τη βοήθεια ενός ενήλικα.

 

ΚΑΤΟΠΙΝ ΜΙΑΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ:

Μία επίθεση στο σχολείο μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες στη συναισθηματική ανάπτυξη ενός παιδιού, ιδίως στην περίπτωση των παιδιών με αυτισμό, τα οποία ενδέχεται να αισθάνονται ήδη αποκλεισμένα από τους συνομηλίκους τους και τη σχολική κοινότητα. Παράλληλα με την ενίσχυση της αυτοπεποίθησης του παιδιού, οι δραστηριότητες παρέμβασης που επιλέγονται μετά από ένα επεισόδιο ενδοσχολικής βίας θα πρέπει να επικεντρώνονται στην καλλιέργεια της ικανότητας του παιδιού να καταλήγει σε γενικεύσεις μεταξύ παρόμοιων περιστατικών, έτσι ώστε να είναι σε θέση να αντιληφθεί εγκαίρως παρόμοιες επιθέσεις που θα μπορούσαν να σημειωθούν μελλοντικά. Επιπλέον η παρέμβαση θα πρέπει να εστιάζει στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων που χρειάζονται τα παιδιά προκειμένου να διαχειριστούν τα αρνητικά συναισθήματα τα οποία ενδέχεται να προκαλεί η καθημερινή συνύπαρξη στο σχολείο με τους συμμαθητές που τους επιτέθηκαν.

Απαιτούμενες κοινωνικές δεξιότητες:

1) Δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων: η ικανότητα του ατόμου να επιλέγει την κατάλληλη συμπεριφορά σε διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις π.χ. η ικανότητα του παιδιού να αναγνωρίζει μία παρόμοια επίθεση μελλοντικά και να αντιλαμβάνεται με ποιον τρόπο θα πρέπει να αντιδράσει.

2) Αντίληψη της οπτικής άλλων ατόμων και ευρύτερες δεξιότητες ενσυναίσθησης. Οι δεξιότητες ενσυναίσθησης μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να προσαρμοστούν στην ανάγκη του να συνυπάρχουν στο ίδιο σχολικό περιβάλλον με τους συμμαθητές που τους επιτέθηκαν. Επιπλέον, καθοδηγώντας τα παιδιά με αυτισμό ως προς τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να εκδηλώσουν το ενδιαφέρον τους για τις απόψεις άλλων παιδιών, τα υποστηρίζουμε σημαντικά στο να διαμορφώσουν νέες φιλίες, κάτι που μπορεί να τονώσει σημαντικά την αυτοπεποίθησή τους.

3) Ρύθμιση συναισθημάτων: η ικανότητα του ατόμου να ελέγξει τα συναισθήματά του π.χ. η ανάπτυξη της ικανότητας του παιδιού να διαχειριστεί τα αρνητικά συναισθήματα που γεννήθηκαν από την πρότερη εμπειρία της σχολικής επίθεσης και να αντιδρά θετικά κατά την κοινωνική αλληλεπίδραση με τους συμμαθητές και τους συνομηλίκους του.

Ο εντοπισμός των πρωταρχικών κοινωνικών δεξιοτήτων που έχουν ανάγκη τα παιδιά σε κάθε στάδιο ενός περιστατικού ενδοσχολικής βίας και η καθοδήγησή τους – βήμα προς βήμα – ως προς τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να αξιοποιήσουν αυτές τις κοινωνικές δεξιότητες σε κάθε στάδιο, μπορεί να συμβάλλει τα μέγιστα στην προστασία των παιδιών με αυτισμό από την ενδοσχολική βία και στον περιορισμό του αρνητικού αντίκτυπου μίας ενδοσχολικής επίθεσης.

Η εν λόγω στοχευμένη εκπαίδευση κοινωνικών δεξιοτήτων, μπορεί να επιτευχθεί με την εξειδικευμένη παρέμβαση (ομαδική παρέμβαση, ατομική παρέμβαση και παρέμβαση με την εμπλοκή των συμμαθητών του παιδιού) και με τη χρήση θεραπευτικών εργαλείων όπως είναι το παιχνίδι ρόλων και οι εικονοκάρτες που μεταχειρίζονται σενάρια κοινωνικών καταστάσεων, μέσω των οποίων οι μαθητές ενθαρρύνονται να εξάγουν κοινωνικά συμπεράσματα και να σκεφτούν λύσεις σε προβλήματα κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

Επισκεφτείτε τακτικά την ιστοσελίδα μας για πληροφορίες σχετικά με τη νέα έκδοση που αναπτύσσουμε για το θέμα της ενδοσχολικής βίας και του αυτισμού: Αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας: Μία Εξειδικευμένη Εργαλειοθήκη για τα Παιδιά στο Φάσμα του Αυτισμού, © www.upbility.net. Το υλικό αυτό έχει ως στόχο να παρέχει στους ειδικούς και στους γονείς μία ολοκληρωμένη σειρά πρακτικών και έτοιμων-προς-χρήση δραστηριοτήτων προκειμένου τα παιδιά με αυτισμό να υποστηριχθούν κατά την αντιμετώπιση της πρόκλησης της ενδοσχολικής βίας.

Σοφία Νάτσα
Συγγραφέας Upbility.gr

 

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

• https://www.autismspectrum.org.au/sites/default/files/Aspect-Practice-Preventing-Bullying-Factsheet-July2015-Final1.pdf
• http://livingautism.co.uk/article/197-emotional-intelligence-(ei)-and-asd
• http://www.nasponline.org/resources/factsheets/socialskills_fs.aspx
• https://www.psychologytoday.com/blog/growing-friendships/201108/what-are-social-skills
• http://www.autism.org.uk/living-with-autism/communicating-and-interacting/social-skills/young-children.aspx
• http://www.autism.org.uk/products/core-nas-publications/bullying-and-asd.aspx
• http://www.anti-bullyingalliance.org.uk/media/5397/ASDs-and-bulltubg-module-FINAL.pdf
• http://www.iidc.indiana.edu/pages/Bullying-and-Students-on-the-Autism-Spectrum
• http://www.iidc.indiana.edu/pages/Meeting-the-Challenge-of-Social-Pragmatics-with-Students-on-the-Autism-Spectrum
• http://www.schools.norfolk.gov.uk/view/NCC111351
• http://www.easternflorida.edu/community-resources/child-development-centers/parent-resource-library/documents/teaching-kids-to-resolve-conflicts-respectfully.pdf
• https://www.kidpower.org/library/article/prevent-bullying/

Σχεδόν κανείς πλέον δεν αμφιβάλλει για το πόσο πολύτιμες είναι οι δεξιότητες κριτικής σκέψης σε κάθε ηλικία. Ωστόσο, δεν είναι λίγοι οι θεραπευτές, οι παιδαγωγοί και οι γονείς που νιώθουν ότι ο ορισμός και η διδασκαλία της κριτικής σκέψης σε μικρά παιδιά, ιδίως σε παιδιά με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (ΔΑΔ), παραμένει ένα « άπιαστο » όνειρο. Παρ? όλα αυτά, όλο και περισσότερες επιστημονικές μελέτες καταδεικνύουν όχι μόνο ότι η κριτική σκέψη μπορεί να διδαχθεί αλλά και ότι η διδασκαλία της θα πρέπει ηλικιακά να ξεκινάει όσο το δυνατόν νωρίτερα. Αξιοποιώντας ένα ευρύτατο φάσμα ορισμών και τεχνικών που έχουν προταθεί για τη διδασκαλία των δεξιοτήτων κριτικής σκέψης, αναπτύξαμε μία απλή και ευέλικτη στρατηγική 3 κύκλων, που διαθέτει το πλεονέκτημα να ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών με αναπτυξιακές διαταραχές κατά την προσχολική και την πρώτη σχολική ηλικία.

Η στρατηγική μας βασίζεται στην παραδοχή ότι τα παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές μπορούν να επωφεληθούν σημαντικά από μία δομημένη και διαδραστική προσέγγιση που θα αντικατοπτρίζει τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις τους.

 

Κριτική Σκέψη – Ορισμός στο πλαίσιο της Στρατηγικής 3 Κύκλων:

Κριτική Σκέψη είναι:

 

Η Στρατηγική 3 Κύκλων:

Η στρατηγική μας απαρτίζεται από 3 κύκλους οι οποίοι είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους:

Κύκλος 1: Μέσα και τεχνικές για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης.

Κύκλος 2: Απαιτούμενα βήματα για την προσαρμογή της συμπεριφοράς του θεραπευτή / παιδαγωγού / δασκάλου, προκειμένου να ενθαρρύνεται η κριτική σκέψη των παιδιών.

Κύκλος 3: Δυνατότητες που προσφέρονται για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης.

 

Κύκλος 1: Μέσα και τεχνικές για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης

1) Αξιοποιήστε τις « Ρουτίνες Σκέψης » (Thinking Routines)

Οι « Ρουτίνες Σκέψης » (Thinking Routines) είναι μία έννοια που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Οπτικής Σκέψεως (Visible Thinking Project) του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Το ευρύτερο πρόγραμμα στο οποίο εντάσσονται είναι γνωστό ως Project Zero. Οι « Ρουτίνες Σκέψης » είναι ακολουθίες βημάτων ή ερωτήσεων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ευέλικτα ανά τακτά χρονικά διαστήματα για την ενίσχυση διαφορετικών δεξιοτήτων σκέψης. Ιδίως σε ό,τι αφορά τα παιδιά με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, οι « ρουτίνες σκέψης » μπορούν όχι μόνο να ενισχύσουν τις δεξιότητες σκέψης τους αλλά και να εκπληρώσουν την έντονη ανάγκη τους για την ύπαρξη δομής και ρουτίνας στην καθημερινότητά τους. Ακολουθεί ένα παράδειγμα μίας « ρουτίνας σκέψης » στην πιο απλή της μορφή:

Ονομασία « Ρουτίνας Σκέψης »: « Βλέπω – Πιστεύω – Αναρωτιέμαι » (See-Think-Wonder)

Επιδιωκόμενες δεξιότητες: Διατύπωση αιτιολογημένων ερμηνειών και δημιουργική σκέψη.

Πώς μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτή τη « ρουτίνα »: Ζητήστε από το παιδί να παρατηρήσει ένα αντικείμενο που του κινεί το ενδιαφέρον. Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα έργο τέχνης ή οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο ενδέχεται να συναντήσετε κατά τη διάρκεια μίας δραστηριότητας εκτός σπιτιού. Στη συνέχεια, θέστε στο παιδί τα ακόλουθα 3 ερωτήματα:

Τι βλέπεις; => « Βλέπω »…

Τι πιστεύεις γι’ αυτό; => « Πιστεύω ότι » …

Τι σε κάνει (αυτό το αντικείμενο) να αναρωτιέσαι; => « Αναρωτιέμαι αν / ποιος / τι / πού » …

Φροντίστε να ζητάτε πάντα από το παιδί να αιτιολογεί την κάθε άποψη που εκφράζει. Χρησιμοποιώντας αυτή τη « ρουτίνα σκέψης » σε παρόμοιες περιστάσεις ανά τακτά χρονικά διαστήματα διευκολύνετε το παιδί σας να αρχίσει να σκέφτεται αυτόνομα και δημιουργικά.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με άλλες χρήσιμες « ρουτίνες σκέψης » όπως είναι το « Παιχνίδι των Εξηγήσεων » (Explanation Game), το « Διαμάντι των Εναλλακτικών Επιλογών » (Options Diamond) κ.ά., προτείνουμε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του Προγράμματος Οπτικής Σκέψεως του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ: http://www.visiblethinkingpz.org

 

2) Θέστε ερωτήματα ανοικτού τύπου.

Θέστε στο παιδί σας ερωτήματα που απαιτούν δεξιότητες σκέψης ανωτέρου επιπέδου.  Ιδανικά θα πρέπει να επιλέγετε ερωτήσεις οι οποίες παρακινούν το παιδί να συνθέτει την απάντησή του από συγκεκριμένα και διαφοροποιημένα στοιχεία σε μία ιστορία, να βασίζεται σε γνώσεις από προσωπικές εμπειρίες καθώς και στη δημιουργικότητά του ή να διερευνά πολλαπλές εναλλακτικές επιλογές κατά τη λήψη μίας απόφασης. Παραδείγματα ερωτήσεων:*

Τι σε κάνει να το λες αυτό;

Τι θα άλλαζε εάν …;

Υπάρχουν άλλες επιλογές (πριν πάρουμε μία τελική απόφαση);

* Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις ερωτήσεις ανοικτού τύπου, ένα από τα επόμενα άρθρα μας θα αφορά συγκεκριμένα το θέμα της Διατύπωσης Αποτελεσματικών Ερωτήσεων σε Παιδιά με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές.

3) Εφοδιάστε το παιδί σας με μία απλή στρατηγική επίλυσης προβλημάτων.

Η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων (problem-solving) αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της κριτικής σκέψης. Διδάσκοντας στα παιδιά σας μία απλή αλληλουχία βημάτων που θα πρέπει να ακολουθούν κατά την επίλυση ενός προβλήματος, είναι βέβαιο ότι ενισχύετε την ικανότητά τους να σκέφτονται αυτόνομα. Σε μία μελέτη με τίτλο « Ενίσχυση των Δεξιοτήτων Επίλυσης Προβλημάτων σε Μαθητές με Αναπτυξιακές Διαταραχές »,  που δημοσιεύτηκε από το επιστημονικό περιοδικό Remedial and Special Education, η ερευνητική ομάδα αξιοποιεί μία απλή στρατηγική επίλυσης προβλημάτων 3 σταδίων:

Στάδιο 1: « Προσδιορισμός Στόχου » => Ενθαρρύνετε το παιδί σας να θέσει το ακόλουθο ερώτημα και να απαντήσει σε αυτό: « Ποιο είναι το πρόβλημα που έχω να αντιμετωπίσω; ». Εν συνεχεία ενθαρρύνετε το παιδί να θέσει έναν στόχο για την επίλυση του προβλήματος.

Στάδιο 2: « Ανάληψη Δράσης » => Ενθαρρύνετε το παιδί σας να θέσει το ακόλουθο ερώτημα και να απαντήσει σε αυτό: « Τι μπορώ να κάνω για να επιλύσω το πρόβλημα; ». Εν συνεχεία ενθαρρύνετε το παιδί να αναπτύξει ένα απλό σχέδιο δράσης.

Στάδιο 3: « Προσαρμογή σχεδίου. » => Ενθαρρύνετε το παιδί σας να αξιολογήσει τα αποτελέσματα του αρχικού σχεδίου δράσης θέτοντας και απαντώντας μόνο του στο ερώτημα: « Το σχέδιο δράσης που επέλεξα έλυσε το πρόβλημα; ». Εν συνεχεία ενθαρρύνετε το παιδί να προσαρμόσει το αρχικό του σχέδιο δράσης, εφόσον αυτό είναι απαραίτητο.

 

4) Χρησιμοποιήστε εξειδικευμένο υλικό: παρά το γεγονός ότι έχετε τη διάθεση να αναπτύσσετε δικές σας ασκήσεις και δραστηριότητες, το φορτωμένο με υποχρεώσεις πρόγραμμά σας συχνά δεν το επιτρέπει!  Εξοικονομήστε λοιπόν χρόνο εμπλουτίζοντας τη βιβλιοθήκη σας με εξειδικευμένο υλικό, ώστε να προσφέρετε καθημερινά στο παιδί σας επαρκείς ευκαιρίες εξάσκησης της κριτικής του σκέψης.

 

Κύκλος 2: Απαιτούμενα βήματα για την προσαρμογή της συμπεριφοράς του θεραπευτή / παιδαγωγού / γονέα.

Η γνώση των βέλτιστων μέσων για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης είναι απαραίτητη. Ωστόσο, κανένα μέσο δεν θα είναι αποτελεσματικό εάν εσείς οι ίδιοι δεν υιοθετήσετε μία συμπεριφορά απέναντι στο παιδί σας, η οποία θα είναι πραγματικά ευνοϊκή για την καλλιέργεια της κριτικής του σκέψης:

1) Δείξτε υπομονή: όταν συζητάτε οποιοδήποτε πρόβλημα με το παιδί σας, μην το « τροφοδοτείτε » με έτοιμες απαντήσεις.  Δώστε στο παιδί σας χρόνο να σκεφτεί! Εξάλλου, για να βοηθήσετε τα παιδιά να μάθουν να σκέφτονται, πρέπει πρώτα να τα αφήσετε σκεφτούν!

2) Αντιμετωπίστε θετικά τις ερωτήσεις του παιδιού σας: Ενθαρρύνετε το παιδί σας να θέτει ερωτήματα και προσπαθήστε πάντα να αιτιολογείτε τις απαντήσεις που του δίνετε.

3) Δώστε εσείς οι ίδιοι το καλό παράδειγμα ενός ανθρώπου που σκέφτεται πολύπλευρα: Φροντίστε να αιτιολογείτε οτιδήποτε περιγράφετε ή εξηγείτε στο παιδί σας και προσφέρετέ του την ευκαιρία να ακούσει και να δει με ποιον τρόπο εσείς οι ίδιοι επιλύετε κάποια προβλήματα της καθημερινότητας (εξετάζοντας π.χ. τα υπέρ και τα κατά διαφόρων εναλλακτικών λύσεων).

4) Επιτρέψτε στο παιδί σας να κάνει λάθη. Τα λάθη συνιστούν πολύτιμη ευκαιρία μάθησης και διερεύνησης διαφορετικών επιλογών για την επίλυση ενός προβλήματος.

Κύκλος 3: Δυνατότητες που προσφέρονται για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης

Σχεδόν οποιαδήποτε στιγμή στη ζωή του παιδιού σας αποτελεί μία δυνατότητα εξάσκησης της κριτικής του σκέψης, αρκεί να θυμάστε ότι η διδασκαλία της κριτικής σκέψης θα πρέπει πάντα να είναι ευχάριστη για το παιδί και ποτέ να μην του επιβάλλεται. Έχουμε επιλέξει 4 χρήσιμες περιστάσεις που μπορούν να διευκολύνουν την εξάσκηση των δεξιοτήτων κριτικής σκέψης:

1) Δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου: αξιοποιήστε τα ενδιαφέροντα του παιδιού σας, χρησιμοποιώντας « ρουτίνες σκέψης » και προσεχτικά επιλεγμένες ερωτήσεις όταν μιλάτε με το παιδί σας για μία δραστηριότητα που αγαπάει.

2) Ανάγνωση παιδικής λογοτεχνίας: διαβάστε λογοτεχνικά βιβλία με το παιδί σας και χρησιμοποιήστε ερωτήσεις ανοικτού τύπου ώστε να ενθαρρύνετε τη βαθύτερη κατανόηση των ιστοριών που μελετάτε, ενώ παράλληλα θα στοχεύετε με συγκεκριμένες ερωτήσεις σε ποικίλες δεξιότητες κριτικής σκέψης.

3) Ώρα της Μελέτης για το Σχολείο: αποφύγετε να δίνετε στο παιδί έτοιμες απαντήσεις. Κατ? αυτόν τον τρόπο η βοήθεια που του προσφέρετε θα είναι πολύ πιο ωφέλιμη μακροπρόθεσμα από την επίτευξη ενός καλού βαθμού σε μία σχολική εργασία.

4) Κατά τη διάρκεια μίας συζήτησης για ένα πρόβλημα: η συζήτηση μπορεί να αφορά οποιοδήποτε πρόβλημα, είτε στο σπίτι είτε στο σχολείο. Καθοδηγήστε το παιδί ώστε να μάθει να χρησιμοποιεί αυτόνομα τη στρατηγική επίλυσης προβλημάτων 3 βημάτων που παρουσιάζεται παραπάνω.

Η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης απαιτεί υπομονή και επιμονή, αλλά είναι αναμφίβολα μία από τις πολυτιμότερες δεξιότητες που μπορεί να αναπτύξει το παιδί σας.

Σοφία Νάτσα
Συγγραφέας Upbility.gr

 

Σχεδόν κανείς πλέον δεν αμφιβάλλει για το πόσο πολύτιμες είναι οι δεξιότητες κριτικής σκέψης σε κάθε ηλικία. Ωστόσο, δεν είναι λίγοι οι θεραπευτές, οι παιδαγωγοί και οι γονείς που νιώθουν ότι ο ορισμός και η διδασκαλία της κριτικής σκέψης σε μικρά παιδιά, ιδίως σε παιδιά με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (ΔΑΔ), παραμένει ένα « άπιαστο » όνειρο. Παρ? όλα αυτά, όλο και περισσότερες επιστημονικές μελέτες καταδεικνύουν όχι μόνο ότι η κριτική σκέψη μπορεί να διδαχθεί αλλά και ότι η διδασκαλία της θα πρέπει ηλικιακά να ξεκινάει όσο το δυνατόν νωρίτερα. Αξιοποιώντας ένα ευρύτατο φάσμα ορισμών και τεχνικών που έχουν προταθεί για τη διδασκαλία των δεξιοτήτων κριτικής σκέψης, αναπτύξαμε μία απλή και ευέλικτη στρατηγική 3 κύκλων, που διαθέτει το πλεονέκτημα να ανταποκρίνεται στις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών με αναπτυξιακές διαταραχές κατά την προσχολική και την πρώτη σχολική ηλικία.

Η στρατηγική μας βασίζεται στην παραδοχή ότι τα παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές μπορούν να επωφεληθούν σημαντικά από μία δομημένη και διαδραστική προσέγγιση που θα αντικατοπτρίζει τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις τους.

 

Κριτική Σκέψη – Ορισμός στο πλαίσιο της Στρατηγικής 3 Κύκλων:

Κριτική Σκέψη είναι:

 

Η Στρατηγική 3 Κύκλων:

Η στρατηγική μας απαρτίζεται από 3 κύκλους οι οποίοι είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους:

Κύκλος 1: Μέσα και τεχνικές για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης.

Κύκλος 2: Απαιτούμενα βήματα για την προσαρμογή της συμπεριφοράς του θεραπευτή / παιδαγωγού / δασκάλου, προκειμένου να ενθαρρύνεται η κριτική σκέψη των παιδιών.

Κύκλος 3: Δυνατότητες που προσφέρονται για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης.

 

Κύκλος 1: Μέσα και τεχνικές για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης

1) Αξιοποιήστε τις « Ρουτίνες Σκέψης » (Thinking Routines)

Οι « Ρουτίνες Σκέψης » (Thinking Routines) είναι μία έννοια που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Οπτικής Σκέψεως (Visible Thinking Project) του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Το ευρύτερο πρόγραμμα στο οποίο εντάσσονται είναι γνωστό ως Project Zero. Οι « Ρουτίνες Σκέψης » είναι ακολουθίες βημάτων ή ερωτήσεων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ευέλικτα ανά τακτά χρονικά διαστήματα για την ενίσχυση διαφορετικών δεξιοτήτων σκέψης. Ιδίως σε ό,τι αφορά τα παιδιά με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, οι « ρουτίνες σκέψης » μπορούν όχι μόνο να ενισχύσουν τις δεξιότητες σκέψης τους αλλά και να εκπληρώσουν την έντονη ανάγκη τους για την ύπαρξη δομής και ρουτίνας στην καθημερινότητά τους. Ακολουθεί ένα παράδειγμα μίας « ρουτίνας σκέψης » στην πιο απλή της μορφή:

Ονομασία « Ρουτίνας Σκέψης »: « Βλέπω – Πιστεύω – Αναρωτιέμαι » (See-Think-Wonder)

Επιδιωκόμενες δεξιότητες: Διατύπωση αιτιολογημένων ερμηνειών και δημιουργική σκέψη.

Πώς μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτή τη « ρουτίνα »: Ζητήστε από το παιδί να παρατηρήσει ένα αντικείμενο που του κινεί το ενδιαφέρον. Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα έργο τέχνης ή οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο ενδέχεται να συναντήσετε κατά τη διάρκεια μίας δραστηριότητας εκτός σπιτιού. Στη συνέχεια, θέστε στο παιδί τα ακόλουθα 3 ερωτήματα:

Τι βλέπεις; => « Βλέπω »…

Τι πιστεύεις γι’ αυτό; => « Πιστεύω ότι » …

Τι σε κάνει (αυτό το αντικείμενο) να αναρωτιέσαι; => « Αναρωτιέμαι αν / ποιος / τι / πού » …

Φροντίστε να ζητάτε πάντα από το παιδί να αιτιολογεί την κάθε άποψη που εκφράζει. Χρησιμοποιώντας αυτή τη « ρουτίνα σκέψης » σε παρόμοιες περιστάσεις ανά τακτά χρονικά διαστήματα διευκολύνετε το παιδί σας να αρχίσει να σκέφτεται αυτόνομα και δημιουργικά.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με άλλες χρήσιμες « ρουτίνες σκέψης » όπως είναι το « Παιχνίδι των Εξηγήσεων » (Explanation Game), το « Διαμάντι των Εναλλακτικών Επιλογών » (Options Diamond) κ.ά., προτείνουμε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του Προγράμματος Οπτικής Σκέψεως του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ: http://www.visiblethinkingpz.org

 

2) Θέστε ερωτήματα ανοικτού τύπου.

Θέστε στο παιδί σας ερωτήματα που απαιτούν δεξιότητες σκέψης ανωτέρου επιπέδου.  Ιδανικά θα πρέπει να επιλέγετε ερωτήσεις οι οποίες παρακινούν το παιδί να συνθέτει την απάντησή του από συγκεκριμένα και διαφοροποιημένα στοιχεία σε μία ιστορία, να βασίζεται σε γνώσεις από προσωπικές εμπειρίες καθώς και στη δημιουργικότητά του ή να διερευνά πολλαπλές εναλλακτικές επιλογές κατά τη λήψη μίας απόφασης. Παραδείγματα ερωτήσεων:*

Τι σε κάνει να το λες αυτό;

Τι θα άλλαζε εάν …;

Υπάρχουν άλλες επιλογές (πριν πάρουμε μία τελική απόφαση);

* Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις ερωτήσεις ανοικτού τύπου, ένα από τα επόμενα άρθρα μας θα αφορά συγκεκριμένα το θέμα της Διατύπωσης Αποτελεσματικών Ερωτήσεων σε Παιδιά με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές.

 

3) Εφοδιάστε το παιδί σας με μία απλή στρατηγική επίλυσης προβλημάτων.

Η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων (problem-solving) αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της κριτικής σκέψης. Διδάσκοντας στα παιδιά σας μία απλή αλληλουχία βημάτων που θα πρέπει να ακολουθούν κατά την επίλυση ενός προβλήματος, είναι βέβαιο ότι ενισχύετε την ικανότητά τους να σκέφτονται αυτόνομα. Σε μία μελέτη με τίτλο « Ενίσχυση των Δεξιοτήτων Επίλυσης Προβλημάτων σε Μαθητές με Αναπτυξιακές Διαταραχές »,  που δημοσιεύτηκε από το επιστημονικό περιοδικό Remedial and Special Education, η ερευνητική ομάδα αξιοποιεί μία απλή στρατηγική επίλυσης προβλημάτων 3 σταδίων:

Στάδιο 1: « Προσδιορισμός Στόχου » => Ενθαρρύνετε το παιδί σας να θέσει το ακόλουθο ερώτημα και να απαντήσει σε αυτό: « Ποιο είναι το πρόβλημα που έχω να αντιμετωπίσω; ». Εν συνεχεία ενθαρρύνετε το παιδί να θέσει έναν στόχο για την επίλυση του προβλήματος.

Στάδιο 2: « Ανάληψη Δράσης » => Ενθαρρύνετε το παιδί σας να θέσει το ακόλουθο ερώτημα και να απαντήσει σε αυτό: « Τι μπορώ να κάνω για να επιλύσω το πρόβλημα; ». Εν συνεχεία ενθαρρύνετε το παιδί να αναπτύξει ένα απλό σχέδιο δράσης.

Στάδιο 3: « Προσαρμογή σχεδίου. » => Ενθαρρύνετε το παιδί σας να αξιολογήσει τα αποτελέσματα του αρχικού σχεδίου δράσης θέτοντας και απαντώντας μόνο του στο ερώτημα: « Το σχέδιο δράσης που επέλεξα έλυσε το πρόβλημα; ». Εν συνεχεία ενθαρρύνετε το παιδί να προσαρμόσει το αρχικό του σχέδιο δράσης, εφόσον αυτό είναι απαραίτητο.

 

4) Χρησιμοποιήστε εξειδικευμένο υλικό: παρά το γεγονός ότι έχετε τη διάθεση να αναπτύσσετε δικές σας ασκήσεις και δραστηριότητες, το φορτωμένο με υποχρεώσεις πρόγραμμά σας συχνά δεν το επιτρέπει!  Εξοικονομήστε λοιπόν χρόνο εμπλουτίζοντας τη βιβλιοθήκη σας με εξειδικευμένο υλικό, ώστε να προσφέρετε καθημερινά στο παιδί σας επαρκείς ευκαιρίες εξάσκησης της κριτικής του σκέψης.

 

Κύκλος 2: Απαιτούμενα βήματα για την προσαρμογή της συμπεριφοράς του θεραπευτή / παιδαγωγού / γονέα.

Η γνώση των βέλτιστων μέσων για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης είναι απαραίτητη. Ωστόσο, κανένα μέσο δεν θα είναι αποτελεσματικό εάν εσείς οι ίδιοι δεν υιοθετήσετε μία συμπεριφορά απέναντι στο παιδί σας, η οποία θα είναι πραγματικά ευνοϊκή για την καλλιέργεια της κριτικής του σκέψης:

1) Δείξτε υπομονή: όταν συζητάτε οποιοδήποτε πρόβλημα με το παιδί σας, μην το « τροφοδοτείτε » με έτοιμες απαντήσεις.  Δώστε στο παιδί σας χρόνο να σκεφτεί! Εξάλλου, για να βοηθήσετε τα παιδιά να μάθουν να σκέφτονται, πρέπει πρώτα να τα αφήσετε σκεφτούν!

2) Αντιμετωπίστε θετικά τις ερωτήσεις του παιδιού σας: Ενθαρρύνετε το παιδί σας να θέτει ερωτήματα και προσπαθήστε πάντα να αιτιολογείτε τις απαντήσεις που του δίνετε.

3) Δώστε εσείς οι ίδιοι το καλό παράδειγμα ενός ανθρώπου που σκέφτεται πολύπλευρα: Φροντίστε να αιτιολογείτε οτιδήποτε περιγράφετε ή εξηγείτε στο παιδί σας και προσφέρετέ του την ευκαιρία να ακούσει και να δει με ποιον τρόπο εσείς οι ίδιοι επιλύετε κάποια προβλήματα της καθημερινότητας (εξετάζοντας π.χ. τα υπέρ και τα κατά διαφόρων εναλλακτικών λύσεων).

4) Επιτρέψτε στο παιδί σας να κάνει λάθη. Τα λάθη συνιστούν πολύτιμη ευκαιρία μάθησης και διερεύνησης διαφορετικών επιλογών για την επίλυση ενός προβλήματος.

 

Κύκλος 3: Δυνατότητες που προσφέρονται για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης

Σχεδόν οποιαδήποτε στιγμή στη ζωή του παιδιού σας αποτελεί μία δυνατότητα εξάσκησης της κριτικής του σκέψης, αρκεί να θυμάστε ότι η διδασκαλία της κριτικής σκέψης θα πρέπει πάντα να είναι ευχάριστη για το παιδί και ποτέ να μην του επιβάλλεται. Έχουμε επιλέξει 4 χρήσιμες περιστάσεις που μπορούν να διευκολύνουν την εξάσκηση των δεξιοτήτων κριτικής σκέψης:

1) Δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου: αξιοποιήστε τα ενδιαφέροντα του παιδιού σας, χρησιμοποιώντας « ρουτίνες σκέψης » και προσεχτικά επιλεγμένες ερωτήσεις όταν μιλάτε με το παιδί σας για μία δραστηριότητα που αγαπάει.

2) Ανάγνωση παιδικής λογοτεχνίας: διαβάστε λογοτεχνικά βιβλία με το παιδί σας και χρησιμοποιήστε ερωτήσεις ανοικτού τύπου ώστε να ενθαρρύνετε τη βαθύτερη κατανόηση των ιστοριών που μελετάτε, ενώ παράλληλα θα στοχεύετε με συγκεκριμένες ερωτήσεις σε ποικίλες δεξιότητες κριτικής σκέψης.

3) Ώρα της Μελέτης για το Σχολείο: αποφύγετε να δίνετε στο παιδί έτοιμες απαντήσεις. Κατ? αυτόν τον τρόπο η βοήθεια που του προσφέρετε θα είναι πολύ πιο ωφέλιμη μακροπρόθεσμα από την επίτευξη ενός καλού βαθμού σε μία σχολική εργασία.

4) Κατά τη διάρκεια μίας συζήτησης για ένα πρόβλημα: η συζήτηση μπορεί να αφορά οποιοδήποτε πρόβλημα, είτε στο σπίτι είτε στο σχολείο. Καθοδηγήστε το παιδί ώστε να μάθει να χρησιμοποιεί αυτόνομα τη στρατηγική επίλυσης προβλημάτων 3 βημάτων που παρουσιάζεται παραπάνω.

Η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης απαιτεί υπομονή και επιμονή, αλλά είναι αναμφίβολα μία από τις πολυτιμότερες δεξιότητες που μπορεί να αναπτύξει το παιδί σας.

Σοφία Νάτσα
Συγγραφέας Upbility.gr

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν:

• http://www.visiblethinkingpz.org/VisibleThinking_html_files/03_ThinkingRoutines/03a_ThinkingRoutines.html
• http://www.lancsngfl.ac.uk/nationalstrategy/literacy/files/TheBrainandLearning.pdf
• http://www.criticalthinking.org/pages/the-role-of-questions-in-teaching-thinking-and-learning/524
• http://www.criticalthinking.org/pages/tactics-that-encourage-active-learning/468
• http://www.p21.org/news-events/p21blog/1435-strategies-to-promote-critical-thinking-in-the-elementary-classroom
• http://www.facultyfocus.com/articles/learning-styles-are-important-to-teaching-critical-thinking/
• https://www.naeyc.org/tyc/files/tyc/file/V4N5/Tools%20to%20Enhance%20Young%20CHildren’s%20Thinking.pdf
• http://www.beachcenter.org/Research%5CFullArticles%5CPDF%5CSD16_Increasing%20the%20ProblemSolvingSkills.pdf
• http://www.hanen.org/helpful-info/articles/more-than-abcs—building-the-critical-thinking-sk.aspx
• http://www.thinkingclassroom.co.uk/ThinkingClassroom/ThinkingSkills.aspx
• http://www.brighthorizons.com/family-resources/e-family-news/2014-developing-critical-thinking-skills-in-children/
• https://dyslexia.wordpress.com/2009/02/05/teaching-critical-thinking-skills-to-ld-students/
• http://www.parentingscience.com/teaching-critical-thinking.html
• http://oupeltglobalblog.com/2013/10/09/five-easy-ways-in-which-you-can-encourage-young-children-to-think-critically/

http://www.facultyfocus.com/articles/teaching-professor-blog/teaching-critical-thinking-are-we-clear/